Dziedziczenie testamentowe jest jednym z dwóch sposobów powołania do spadku (obok dziedziczenia ustawowego). Daje ono spadkodawcy możliwość określenia, kto my być spadkobiercą oraz w jakim zakresie. Pozwala nałożyć na spadkobierców pewne obowiązki w postaci zapisów i poleceń. Jednym słowem najpełniej pozwala spadkodawcy zrealizować jego ostatnią wolę w zakresie rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Co jest szczególnie ważne, dziedziczenie testamentowe ma zawsze pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Jeśli zatem spadkodawca pozostawił ważny testament, to według reguł określonych w testamencie nastąpi powołanie do spadku. Pamiętać należy, że w formie testamentu spadkodawca może rozdysponować całym swoim majątkiem, jednak nie jest to konieczne. Rozporządzenia mogą dotyczyć równie dobrze części majątku, a nawet określonych przedmiotów.
Kto może sporządzić testament?
Sporządzenie testamentu jest możliwe przez każdą osobę, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych (w praktyce osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione częściowo lub całkowicie) a także świadomość dokonywanej czynności oraz wolną wolę w tym zakresie . Jeżeli, którakolwiek z tych dwóch przesłanek nie jest spełniona testament jest nieważny. Pamiętać należy, iż ocena czy powyższe przesłanki zostały spełnione dokonywana jest na chwilę sporządzenia testamentu a nie śmierci spadkodawcy.
O ile ustalenie czy spadkodawca w chwili sporządzenia testamentu miał pełną zdolność do czynności prawych raczej nie nastręcza trudności, o tyle problematyczne może być ustalenie czy spadkodawca dział świadomie i swobodnie.
Przyjmuje się, że czynnikami, które wyłączają świadome podejmowanie decyzji może być choroba (w szczególności choroba psychiczna), niedorozwój umysłowy czy demencja. Na stan świadomości mogą też wpływać takie okoliczności jak przyjmowane leki, stan odurzenia bądź upojenia alkoholowego. Nawet jeśli w takich sytuacjach świadomość spadkodawcy nie jest wyłączona a jedynie ograniczona, sporządzony testament będzie nieważny.
Nieważny będzie także testament sporządzony pod wpływem groźby lub błędu, albowiem wówczas ograniczona jest wolna wola spadkodawcy.
Rodzaje testamentów
Kodeks cywilny przewiduje kilka sposobów w jaki można sporządzić testament, dzieląc je jednocześnie na dwie kategorie. Pierwszą kategorię stanowią tzw. testamenty zwykłe, czyli takie które można sporządzić w każdych okolicznościach. Zaliczamy do nich testament holograficzny (własnoręczny), notarialny oraz allograficzny (urzędowy). Drugą kategorię stanowią tzw. testamenty szczególne, które można sporządzić tylko w określonych okolicznościach. Do kategorii tej zaliczamy testamenty, ustny, podróżny oraz wojskowy. W praktyce najczęściej spotkać można się jednak z testamentem własnoręcznym, notarialnym oraz ustnym.
Testament holograficzny (własnoręczny)
Testament własnoręczny jak sugeruje sama nazwa można sporządzić samodzielnie bez niczyjej pomocy. Dla swojej ważności wymaga aby spadkodawca w całości sporządził go pismem ręcznym, opatrzył datą oraz podpisał. Niedopełnienie tych obowiązków skutkować będzie nieważnością testamentu. Wyjątek stanowi brak daty ale jedynie wówczas, gdy pomimo jej braku nie ma wątpliwości czy spadkodawca sporządzając taki testament był uprawniony do jego sporządzenia.
Testament notarialny
Notarialny testament sporządzony może być tylko przez notariusza i jedynie w obecności spadkodawcy. Sporządzenie takiego testamentu poprzedzone jest jego odczytaniem spadkodawcy (ewentualnie także innym osobom uczestniczącym w czynności) po czym zostaje on podpisany.
Testament ustny
Testament ustny jest szczególną formą testamentu, który może zostać sporządzony jedynie wówczas, gdy sporządzenie testamentu w formie zwykłej jest niemożliwe ewentualnie bardzo utrudnione. Dodatkowo aby taki testament był ważny u spadkodawcy musi zachodzić obawa rychłej śmierci. Sporządzenie testamentu polega na ogłoszeniu przez spadkodawcę ostatniej woli w obecności co najmniej trzech świadków a następnie czynność ta winna zostać stosownie udokumentowana.
Pomoc adwokata przy dziedziczeniu testamentowym
Pomoc adwokata w sprawach związanych z dziedziczeniem testamentowym nie musi ograniczać się do pomocy przy sporządzeniu testamentu, choć i tu warto zasięgnąć opinii prawnika, aby nie okazało się, że testament jest wadliwy. Testament może bowiem regulować nie tylko, kto będzie spadkobiercą ale także szereg innych kwestii jak choćby zapisy, polecenia, czy kwestia wydziedziczenia.
Szczególnie przydatny adwokat może okazać się w sprawach, w których pomiędzy spadkobiercami dochodzi do sporu na tle ważności testamentu czy jego interpretacji. O ile bowiem testamenty sporządzone przez notariusza zwykle są jasne i precyzyjne o tyle testamenty własnoręczne, sporządzane potocznym językiem potrafią wzbudzać wiele wątpliwości.
Fundamentalne znacznie ma wówczas znajomość przepisów nie tylko w zakresie prawa spadkowego ale również doświadczenie związane z prowadzeniem sporów sądowych i problematyką postępowania dowodowego w tych specyficznych sprawach. Kwestie te bowiem mają kluczowe znaczenie dla ewentualnego rozstrzygnięcia.
Dziedziczenie testamentowe – najczęstsze pytania
Może się wydawać, że w przypadku małżonków, którzy chcą rozdysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci, najlepszym rozwiązaniem będzie sporządzenie wspólnego testamentu. Niestety jest to niedopuszczalne. Testament może zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy. Jeśli małżonkowie sporządziliby zatem testament wspólny byłby on nieważny.
W aktualnym stanie prawnym, powołanie do spadku nie może nastąpić pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Jeśli takie postanowienia znajdą się w testamencie mogą być potraktowane na dwa odmienne sposoby. W pierwszym przypadku mogą być traktowane tak jakby nie istniały. Jeżeli jednak z treści testamentu lub towarzyszących okoliczności będzie wynikało, że bez wskazanego w testamencie warunku lub terminu dana osoba w ogóle nie zostałaby do spadku powołana, wówczas takie powołanie do spadku jest nieważne.
O ile spadkodawca posiada zdolność do sporządzenia testamentu, to może także odwołać testamenty sporządzone wcześniej w każdej chwili. W praktyce odwołanie testamentu najczęściej następuje przez sporządzenie nowego testamentu, dokonanie zmian w poprzednim bądź zniszczenie testamentu (to ostatnie rozwiązanie nie będzie skutecznie w przypadku testamentu notarialnego, albowiem nadal istniał będzie odpis testamentu, który przy jego sporządzeniu pozostaje u notariusza).
