W powszechnej opinii osób bez prawniczego wykształcenia zwykło się sądzić, że wydziedziczenie to sytuacja, w której spadkodawca rozporządzając swoim majątkiem na wypadek śmierci, pominął część osób uprawnionych do spadku. Pogląd ten nie jest słuszny, gdyż w takiej sytuacji osobom pominiętym (jeżeli należą do kręgu spadkobierców ustawowych) przysługuje roszczenie o zapłatę zachowku. Z wydziedziczeniem mamy do czynienia wówczas, gdy osoby pominięte zostaną też pozbawione prawa do zachowku. Taki zapis aby był skutecznie prawny musi zostać zawarty w testamencie i może nastąpić jedynie z ważnych powodów przewidzianych przepisami prawa.
Kiedy możliwe jest wydziedziczenie?
Jak już wskazano, pozbawienie spadkobierców ustawowych prawa do zachowku, nie jest możliwe w każdej sytuacji. Zgodnie z obowiązującymi przepisami może to nastąpić jedynie gdy:
spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, np. prowadzi się w sposób niemoralny, znęca się nad bliskimi, jest nałogowym alkoholikiem lub narkomanem,
spadkobierca dopuścił się względem spadkodawcy albo najbliższej mu osobie umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych np. uchylając się od płacenia alimentów, czy pomocy spadkodawcy, zrywając więzi rodzinne ze spadkodawcą itp.
Szczególne znaczenie w kontekście skuteczności wydziedziczenia może być ustalenie czy spadkodawca nie przebaczył uprawnionemu do zachowku Jeżeli bowiem takie przebaczenie nastąpiło, wówczas osoba uprawniona do zachowku nie może zostać tego prawa pozbawiona.
Jak dokonać wydziedziczenia?
Wydziedziczenia można dokonać tylko poprzez stosowny zapis w testamencie. Pamiętać należy wówczas aby precyzyjnie określić nie tylko osobę pozbawioną prawa do zachowku ale również wskazać przyczyny takiej decyzji. Przyczyna nie może być wskazana ogólnikowo lecz powinna zawierać zwięzłe uzasadnienie.
Dokonując wydziedziczenia należy także mieć świadomość, że dotyczy ono tylko tej osoby, której dotyczy stosowny zapis i nie rozciąga się na jego zstępnych. Jeśli zatem spadkodawca pozbawi prawa do zachowku syna, w dalszym ciągu uprawnienie powyższe przysługiwałoby będzie zstępnym wydziedziczonego (w tej sytuacji wnukom spadkodawcy), chyba że oni także zostaną skutecznie pozbawieni praw do zachowku.
Czy można bronić się przed wydziedziczeniem?
Obrona przed wydziedziczeniem jest możliwa i może przybrać różną postać. Po pierwsze skoro wydziedziczenie nastąpić może jedynie w testamencie jedna z form obrony polega na zakwestionowaniu ważności testamentu jako całości. Jeśli bowiem testament będzie nieważny, to nieskuteczne będzie również wydziedziczenia. Obronę na tej podstawie podjąć należy już w toku sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, kiedy testament powinien zostać ujawniony. Drugim sposobem obrony jest zakwestionowanie istnienia podstaw do wydziedziczenia. To, że zostały one przywołane w testamencie nie oznacza bowiem, że rzeczywiście wystąpiły. Osoba, która została wydziedziczona może więc podnosić, że wydziedziczenie jest nieskuteczne albowiem nie było ku temu podstaw. Tą formę obrony można realizować występując z roszczeniem o zapłatę zachowku. W toku sprawy o zachowek można także udowadniać, że spadkodawca przebaczył uprawnionemu do zachowku, co także niweczy skutki wydziedziczenia.
Wydziedziczenie a pomoc adwokata
W sprawach związanych z wydziedziczeniem pomoc adwokata może być przydatna zarówno osobom, które wydziedziczenia chcą dokonać jak i osobom, które zostały wydziedziczone.
Chcąc dokonać wydziedziczenia należy zadbać aby sporządzony testament był prawidłowo sformułowany oraz zawierał wszelkie niezbędne zapisy. Może się okazać, że wydziedziczenie nie będzie możliwe gdyż nie zostały spełnione przesłanki do tego. Wówczas należy jednak rozważyć czy nie jesteśmy w stanie osiągnąć zakładanego celu poprzez wykorzystanie innych dopuszczalnych i legalnych instrumentów prawnych (np. poprzez zawarcie umowy dożywocia).
Jeśli zaś jesteś osobą, która została wydziedziczona, adwokat przede wszystkim pozwoli Ci ustalić, czy zostało to zrobione skutecznie oraz czy były ku temu podstawy.
Wskazana pomoc będzie przydatna nie tylko na etapie formułowania opinii prawnej, ale także w toku ewentualnej sprawy sądowej.
Wydziedziczenie – najczęstsze pytania
Jakkolwiek przepisy prawa nie zakazują wydziedziczenia małoletniego to jednak w praktyce możliwość taka jest znacznie ograniczona. Mając na względzie z jakich przyczyn może dojść do wydziedziczenia, spełnienie się tych warunków w przypadku dzieci jest daleko wątpliwe. Z uwagi na powyższe skuteczne wydziedziczenie małoletnich jak niemal niespotykane.
Możliwość sprawdzenia czy doszło do wydziedziczenia daje postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Wówczas bowiem obowiązkiem spadkobierców jest złożenie wszelkich testamentów o jakich mają wiedzę. Skoro zaś wydziedziczenie może nastąpić tylko w drodze testamentu, a wszystkie muszą być złożone do sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, to wówczas będziemy w stanie ustalić czy spadkodawca pozbawił nas prawa do zachowku poprzez wydziedziczenie.
